KALÇA EKLEMİ HASTALIKLARI

Op. Dr. Atıl Atilla
Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğitim ve Araştırma Hastanesi Ortopedi ve Travmatoloji Kliniği

Kalça ekleminden veya komşu bölgelerden kaynaklanan birçok rahatsızlık kalça ve kasık bölgesi ağrısına neden olabilir. Bunlar doğuştan, çocukluk ve ergenlik döneminde, travmalara bağlı, yaşlanma veya aşırı kullanıma bağlı yıpranmalar sonucu da gelişebilir. Günümüzde kalça eklemi ve çevresine ait rahatsızlıkların tanısı; klinik bilgi ve tecrübenin artması, manyetik rezonans görüntüleme yöntemlerinin yaygınlaşması gibi sebeplerle kolaylaşmıştır.

Femoroasetabuler Sıkışma Sendromu (FAS)

Kalça eklemi sıkışma sendromu olarak da bilinir. Eklemde oluşan sıkışma; labrum yırtığı ve kıkırdak hasarı gibi ikincil hasarlar yaratarak kalça ekleminin yıpranmasına ve kireçlenmesine sebep olabilir. Sıkışma, femur başı ve asetabuluma ait bir takım kemiksel anormallikler sonucunda gelişir.

İki tip sıkışma tanımlanmıştır. Bunlardan biri kalça yuvasının (asetabulumun) aşırı derin olması veya femur başını aşırı kapsaması nedeni ile görülen kıskaç tipi sıkışmadır. Diğeri de uyluk baş ve boyun bileşkesinde oluşmuş bir kemik tümseğin kalça hareketlerinde ve yuvaya giriş çıkış sırasında sürtmesi ile oluşan Tümsek tipi sıkışmadır. Birçok hastada bu iki durum aynı anda bulunabilir.

Labrum Yırtıkları

Labrum yırtığı kalça yuvası (asetabulum) kenarında bulunan kıkırdak dokunun yırtılmasıdır. Sporla veya belirli bir hareket sonucu aniden oluşabileceği gibi zaman içinde yıpranmaya bağlı da görülebilir. En sık femur başı ve kalça yuvası (asetabulum) arasında hareketler sırasında oluşan sıkışmaya bağlı (femoroasetabuler sıkışma sendromu) hasarlanır. Bunun dışında eklemde var olan kemiksel bir eksikliğe (displazi) bağlı olarak da gelişebilir.

Labrum yırtığı, hastanın kasık bölgesinde derin ve kesici bir ağrı hissetmesine neden olur. Ağrı uyluk ve bacağa doğru yayılabilir. Kalça eklemi içinde takılma, sıkışma, katılık, dengesizlik, zayıflık ve spor performansında azalma hastada ortaya çıkardığı bulgulardır.

Tedavisinde, yırtığa sebep olan problemin tedavisi ile birlikte dokunun kısmen temizlenmesi, tamiri ya da tekrar oluşturulması (rekonstrüksiyon) yapılabilir.

Kalça İnstabilitesi

Travmatik veya kronik olmak üzere 2 tip instabilite (eklemin çıkma eğilimi) görülebilir. Travmatik instabilite motorlu taşıt kazaları ekstrem sporlar gibi yüksek enerjili yaralanmalar sonucu kalça eklemine binen aşırı kuvvetler sonucu oluşabilir. Kalça ekleminin yerinden oynamasından, tam çıkığına kadar değişebilen bir spektrumda instabilite görülebilir. Bu travma sonucunda kalça eklemi ve çevresinde bulunan dokular hasar görebilir ve eklem içine düşerek serbest eklem cismi oluşabilir.

Kronik instabilite ise kalçanın doğumsal veya gelişimsel anormalliklerine bağlı olabildiği gibi normal yapıda bir kalça ekleminin tekrarlayıcı aşırı zorlama ve kullanımları sonucu da meydana gelebilir.

Asetabuler Displazi (Gelişimsel Kalça Displazisi)

Kalça eklemi displazisi kalça yuvasının (astabulumun) sığ olarak geliştiği, buna bağlı olarak da femur başının ve eklem stabilitesinin de etkilendiği klinik bir durumdur. Femur başının kapsanamamasına bağlı olarak, yük aktarımı asetabulumda daha küçük bir alandan gerçekleşir. Bu durum eklem içerisinde oluşturduğu mekanik etki nedeniyle erken doku hasarına ve kıkırdak yıpranmasına sebep olur. Sonuç olarak eklem içerisinde oluşan ikincil hasarlar, eklemde ağrı ve fonksiyon kayıplarına sebep olur. Tedavi edilmeyen olgularda eklemin yıpranması sonucunda eklem hasarı ilerleyerek, ileri evre kalça eklemi kireçlenmesi (osteoartrit) gelişebilir.

Eklem Kıkırdağı Hasarları

Ani bir travma sonrası görülebileceği gibi, kalça ekleminin aşırı kullanılması veya zorlanması nedeni ile de oluşabilir. Kalçada önemli ağrı nedenlerindendir. Eklem kıkırdağının yaralanması veya kaybı alttaki ‘kıkırdak altı kemiğin’ ortaya çıkmasına neden olur. ‘Kıkırdak altı kemik’ sinir uçlarından çok zengindir ve kıkırdak hasarında ağrının ana kaynağıdır. Tedavi edilmezse kalça ekleminin ileri evre kireçlenmesine (osteoartrit) sebep olabilir.

Serbest Cisimler (Eklem Faresi)

Serbest cisim eklem içinde serbest olarak gezinen küçük bir kıkırdak veya kemik parçasıdır. Sıklıkla travma sonrası ve sinovya hastalıkları sonrasında oluşur. Eklem içinde takılma ve keskin bir ağrı oluşturabilirler.

Artrit (Eklem harabiyeti)

Osteoartrit, artritin en sık karşılaşılan tipidir. Kıkırdağın kronik aşınma ve yıpranması söz konusudur. Eklem yüzeylerini kaplayan kıkırdak dokunun yıpranarak, aşındığı klinik durumda ağrı ile kendisini gösterir. İleri evrelerde ciddi ağrı, hareket kısıtlılığı ve engellilik nedenidir. Sağlıklı bir vücut ağırlığına sahip olmak ağrıyı en aza indirgemek için önemlidir. Eklem içi enjeksiyonlar ve fizik tedavi ağrının rahatlamasını sağlayabilir.

Bursit

Bursa, vücuttaki dokular arasındaki sürtünmeyi azaltmak için oluşmuş, içi sıvı ile dolu kesecikler olarak tarif edilir. Büyük eklemlerin çevresinde bulunarak hareketler esnasında sürtünmeyi azaltırlar. Bunların iltihaplanmasına bursit adı verilir. Kalçada trokanterik ve iliopsoas bursalar ve bunların bursitleri sıklıkla görülür. Trokanterik bursit kalçanın yan tarafında ağrıya neden olur. İliopsoas bursit ise kalçanın ön tarafında kasık bölgesinde ağrıya neden olur.

Gluteus Minimus ve Medius Tendon Yırtıkları

Gluteus minimus ve medius kalçanın yan tarafında bulunan çok güçlü kaslardır. Temel olarak ayakta durmak, yürümek ve uyluğun vücuttan yana doğru açılmasında fonksiyon sağlarlar. Travma sonucu ya da yıllar içerisinde gelişen yıpranmalara bağlı olarak bu tendonlarda tendinopatiler ve yırtıklar gelişebilir. Bu durumda kalçanın yan kısmında ağrıya ek olarak, hastalarda yürüme esnasında güçsüzlük ve aksama görülebilir.

İliotibial Bant Sendromu (Dış Atlayan Kalça)

İliotibial band leğen kemiğinden dizin yan kısmına uzanan bir bağ dokusudur. Tekrarlayan sportif aktivitelere ya da doğuştan kemiksel farklılıklara bağlı olarak kalınlaşabilir. Bu durumda kalçanın yan kısmında bulunan kemik üzerinde, ağrı, hassasiyet ya da ağrılı bir atlama hissi oluşturabilir. Bu duruma eksternal snapping ya da atlayan kalça ismi verilir.

Proksimal Hamstring Kas Yırtıkları

Hamstringler uyluğun arka tarafında gruplanmış 4 kastan (semitendinozus, semimembranozus, biseps femorisin uzun ve kısa başları) oluşur. Kalça eklemine ekstansiyon ve diz eklemine fleksiyondan sorumludur. Diz çevresi çeşitli noktalardan başlayan bu kaslar, birleşerek kalça ekleminin arka yüzünü çaprazlar ve leğen kemiğinin en alt kısmına yapışır. Proximal hamstring yırtıkları genelde bu leğen kemiğine yapıştığı bölgede olur. Genelde ani hızlanma ya da yavaşlama gerekli olan futbol jimnastik gibi sporlarda görülür.

Piriformis sendromu

Priformis kası kalçanın arkasında yerleşmiş ve kalça eklemini dışa çevirme görevi olan bir kastır. Siyatik sinirle yakın temas ve komşulukta seyreder. Bu kasta meydana gelen bir iltihaplanma veya sertlik siyatik siniri rahatsız ederek sinir ağrısına neden olabilir. Bu duruma Piriformis sendromu adı verilmektedir.

Ağrı, kalçanın arkasında derinde hissedildiği gibi, siyatik sinir boyunca kalçadan bacağa ve aşağıya doğru da vurabilir. Özellikle bel fıtığına benzer şikayetler yaratabildiği için sıklıkla bu durumla karışabilmektedir.

Kalça Eklemi Çevresi Kas ve Tendon Yaralanmaları

Kas yaralanmaları, kalça çevresinde en sık görülen spor yaralanmalarıdır. Sıklıkla uzamış bir kasın aniden kasılması sonucunda oluşur. Yine direk darbe, düşme, aşırı gerilme veya kasların aşırı kullanılması sonucuda da kasların yaralanması görülebilir. Kas incinmesi riski, önceden geçirilmiş kas zorlanmaları, sporcularda yetersiz ve uygunsuz ısınma, Tendonlar, kasları kemiklere bağlayan bağ dokularına verilen isimdir. Tendinit, genellikle tendonun aşırı kullanımına bağlı olarak gelişen bir çeşit iltihaplanmadır. Tendonların bağlantılı olduğu kasların oluşturduğu hareketlerde ağrı ve fonksiyon kaybı oluştururlar.

Femur Başı Avasküler Nekrozu

Femur başına giden kan akımının bozulduğu durumlarda, kemik ve kıkırdak dokuların yıkımı ile kendini gösteren bir patolojidir. Mekanik olarak dayanıklılıklarını kaybeden bu nekrotik (ölü) kemik ve kıkırdaklar doku eklem uyumunun bozulmasına ve ikincil osteoartrite sebep olur. Kalça eklemi üzerine yük binen yürüme, ayakta durma gibi aktivitelerle oluşan ağrı, ilerleyen evrelerde eklemin tamamen harabiyetine ve ileri evre kireçlenmeye sebep olabilir. Bazı kan hastalıkları, kortizon benzeri ilaçların kullanımı ve aşırı sigara-alkol tüketimi ikincil olarak bu soruna yol açabilmektedir.

Perthes Hastalığı

Bu hastalık çocukluk döneminde görülen, femur başına kan akımının bozulmasına bağlı olarak femur başının şeklinin ve mekanik özelliğinin bozulduğu bir çocukluk çağı hastalığıdır. Tedavi edilmediği takdirde; sekel şekil bozuklukları, bacak boyu kısalığı ve eklem hareket kısıtlılıkları yaratan sonuçlar doğurabilir. Bu durum eklem harabiyetine sebep olarak ikincil osteoartritlere yok açabilir.

Femur Başı Epifiz Kayması

Femur başı epifiz kayması erken ergenlik döneminde görülen kalça eklemi sorunlarından biridir. Femur başının uzayan kısmını etkileyen ve basit mekanik uyaranlarla bu kısmın kayması ile sonuçlanan, kasık ve/veya diz ağrısı ile kendini gösteren bir patolojidir. Kilolu erkek çocukları daha fazla riske sahiptir ve çift taraflı olarak da görülebilir. Uyluk başında sekel şekil bozukluğunun olmaması için erken dönemde tedavi edilmelidir.

Anteversiyon Bozuklukları

Anteversiyon, femur başının kalça yuvasına oturma pozisyonu olarak da bilinir. Femur başının aşırı öne dönük veya aşırı arkaya dönük olduğu durumlarda yürüyüş bozuklukları ya da eklem içerisinde bu duruma bağlı erken dönem hasarlar oluşabilir. Çocuklarda sıklıkla yürüme bozukluğu (içe basma gibi) ile kendini gösterir.

Kalçaya veya Kalçadan Yansıyan Ağrılar

Bel ve kuyruk sokumu bölgesinin ağrıları kalça eklemi arkasında hissedilebilir. Öte yandan üst bel seviyesi fıtıklarında ve sinir sıkışmalarında kalçanın ön tarafında ve kasıkta da ağrı hissedilebilir. İnguinal (kasık) fıtık, üreme ve boşaltım organlarından kaynaklanan ağrılar da kalça ve kasık bölgesinde hissedilebilir. Öte yandan kalçadan kaynaklanan bir ağrı diz bölgesinin ana sinirinin kalçanın hemen önünden geçmesi nedeni ile diz bölgesinde hissedilebilir. Bu tip ağrılara yansıyan ağrı denir.