Kalça eklemi pelvis kemiği (leğen kemiği) ve femur kemiği (uyluk kemiği) arasındaki eklemdir (Şekil 1). Asetabulum ismi, bir kaba benzerliği nedeniyle latince sirke kasesi anlamındaki kelimeden gelmektedir. Asetabulum, kalça ekleminin yuvasını oluşturur. Uyluk kemiğinin başı küre biçimindedir ve bu yuva içinde rahatlıkla hareket edebilir. İnsan gelişimi sırasında uyluk kemiğinin başı, kalça yuvasının (asetabulum) düzgün ve yeterince derin oluşmasını sağlar.
Şekil 1a: İşaret pelvis kemiği üzerinde kalça eklemini (asetabulumu) göstermektedir
Şekil 1b: İşaret asetabulum içinde femur başını göstermektedir
Şekil 2: Kalça displazisi olan bir hastanın röntgen filmi. İşaret karşı normal tarafa göre daha sığ olan ve femur başını yeterince örtmeyen asetabulumu göstermektedir
Gelişimsel kalça displazisi ya da halk arasında bilinen adıyla doğuştan kalça çıkığı aslında kalça eklem yuvasının uygun derinlikte ve şekilde oluşamamasıyla ortaya çıkar (Şekil 2). Asetabulumum sığ olması ve femur başının örtünmesini sağlayamaması kalça ekleminin kıkırdaklarının erken dönemde aşınmasına ve artrite yol açar. Bebeklik döneminde kalça displazisi, yapılan taramalarda erken konulan teşhis ile cihaz ya da alçı ile uygun durumlarda kemik kesisi yapılmadan tedavi edilebilmektedir. Erişkin yaşlarda kalça ekleminin sığ kalması daha ciddi tedaviler ve cerrahi gerektirir (Şekil 3).
Kalça displazisi çok belirgin şekilde kalça çıkığıyla birlikte değil ise çoğu zaman ileri yaşlara kadar belirti vermez, aksama ve ağrı sebebi olmaz. Genelde orta yaşlarda kalçada ağrı, hareket kısıtlılığı, aksama ve zamanla gelişen kısalık ile ortaya çıkabilir. Kalça ekleminin kıkırdaklarını bu durumlarda oluşacak erken aşınmadan korumak için asetabulum şeklini değiştirici kemik kesileri yapılabilir. Kalça ekleminin şeklini ve femur başını örtme açısını değiştiren bu kemik kesileri, periasetabular osteotomiler olarak adlandırılırlar.
Şekil 3. Kalça displazisi olan bir hastanın ileri yaşta aşınmış, protez gerektiren kalça eklemi
Şekil 4: Ganz osteotomisi. Çizgiler Ganz osteotomisinde kemik kesilerini göstermektedir
Periasetabular osteotomilerin tanımlanmış değişik cerrahi metodları vardır ancak en sık yapılan Ganz ya da Bernese osteotomisi olarak adlandırılan metoddur (Şekil 4). Bu yöntem Profesör Ganz tarafından İsviçre’nin Bern kentindeki kliniğinde tanımlanıp hastaların uzun dönem takip sonuçları yayımlanmıştır. Operasyon için en uygun yaş aralığı hastanın kalçasında gelişen aşınmaya bağlı olmakla birlikte 10-40 yaş arasında sıklıkla önerilmektedir. Ganz osteotomisinde pelvis kemiği, asetabuluma bağlı olduğu üç noktadan kesilir (Şekil 4). Asetabulum, femur başını üstten ve önden yeterince örtüp hasta ayaktayken kıkırdaklar üzerine binen basıncı azaltacak şekilde çevrilir ve pelvise vidalar ile tutturulur. Kemik kesilerinin iyileşmesinden sonra asetabulum artık femur başını yukarıdan örter ve yük taşıyan kıkırdaklardaki basınç daha dengeli hale gelir, böylece erken aşınması engellenmiş, kalça eklemi korunmuş olur (Şekil 5).
Ganz osteotomisinde kalça önünden dışa uzanan bir cilt kesisi yapılır, Smith-Petersen adlı yaklaşım ile kalça çevresi kaslar ayrılarak pelvis kemiğine ulaşılır. Asetabulum, yapılan kemik kesileriyle pelvisten serbest hale getirilir ve femur başını örtecek en uygun açıya kadar çevrilip genelde üç vida ile sabitlenir. Operasyon sonrasında kemik iyileşmesi için altı hafta süresince hastanın opere edilen tarafına yük vermeden koltuk değnekleriyle hareket etmesi sağlanır. Kemik iyileşmesi sonrasında kadın hastada normal vajinal doğum yapmaya engel olmaz.
Şekil 5: Ganz osteotomisi yapılan aynı hastanın operasyon sonrası röntgeni. Asetabulumun femur başını örttüğü gözlenmektedir. İşaretler kemik kesilerini görtermektedir.
Her operasyonda olduğu gibi periasetabular osteotomilerde de komplikasyon riski vardır. Derin ven trombozu, enfeksiyon, damarların ya da sinirlerin yaralanması, kemikte yetersiz kaynama, kas içinde kemik oluşumu (heterotopik ossifikasyon) olası komplikasyonlar arasındadır. Osteotominin başarılı olmasına rağmen ilerde kalçada artrit gelişebilmektedir.
Erişkin kalça displazisinin tedavisinde, kalçayı oluşacak artrit ve buna bağlı kalça protezi yapılması ihtiyacından koruyacak en etkin ve güvenli yöntem perisetabular osteotomidir.